ლგბტ მოძრაობის ზოგიერთი აქტივისტი თუ გულშემატკივარი ჰომოფობიის უმთავრეს მიზეზად განათლებისა და კულტურის დაბალ დონეს ასახლებს. ამდენად, კითხვაზე – რა მიგაჩნიათ აქედან გამოსავლად? – მათი პასუხი: განათლების დონის ამაღლება – სრულიად ბუნებრივი ჩანს. მაგრამ საუბარი სრულ აბსურდად იქცევა, თუკი დისკუსიაში პოლიტიკური და სოციალური განზომილებების შეტანას ეცდებით. და რაც უფრო მეტს ისმენ მათ ‘არგუმენტებს’, მით უფრო მწიფდები უპირობო დათანხმებისთვის – დიახ, გაუნათლებლობა და უკულტურობა მართლაც უმთავრესი პრობლემებია. მაგრამ: რის შესახებ გაუნათლებლობა? რომელი კულტურის უქონლობა? და რაც მთავარია: ვისი გაუნათლებლობა და უკულტურობა?
შევეცდები ამ კითხვების გარშემო ავაგო მსჯელობა, მაგრამ მანამდე ხაზს ვუსვამ: ჩემი კრიტიკა არ არის მიმართული ლგბტ მოძრაობის ყველა აქტივისტის თუ მხარდამჭერისადმი, და დასკვნებიც ყველა მათგანს არ ეხება, არამედ მხოლოდ მათ, ვინც თვლის, რომ: პრობლემა საგანამანათლებლო და კულტურულია, მაგრამ – არავითარ შემთხვევაში პოლიტიკური და სოციალური.
ბევრს არ ვილაპარაკებ იმის შესახებ, რომ განათლება შეუძლებელია (!) არ იყოს დაკავშირებული პოლიტიკასთან, მეტიც – რომ განათლების სფერო –
ცენტრალურია პოლიტიკურ პრობლემატიკაში, რომ საგამანათლებლო ინსტიტუციები ისე ეწყობა, როგორც ეს ძალაუფლების მპყრობელებს სურთ, და არა ისე, როგორც კარგია, რომ ვინც მართავს პოლიტიკურ პროცესებს – ის მართავს განათლების სფეროსაც, და პირიქით, რაც ნიშნავს, რომ ისეთი საგანმანათლებლო სიტუაცია გვაქვს, როგორიც ძალაუფლების მპყრობელებს სურთ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, განათლების სისტემა გვაქვს მხოლოდ მაშინ, როცა პროცესების მთავარი წარმმართველი – საზოგადოებაა, ხოლო როდესაც ესაა ერთი რომელიმე ჯგუფი ან კლასი – განათლების სისტემის ნაცვლად გვაქვს ინდოქტრინაციის მანქანა. ასევე, არ მოვიყვან არგუმენტებს იმის შესახებ, რომ დღევანდელ ხელისუფლებას საკმარისი დრო ჰქონდა იმისათვის, რომ ამ მიმართულებით სათანადო ნაბიჯები გადაედგა (არსებითად, ცივილიზებულ საზოგადოებებში ამაზე მეტი დრო სამუშაოდ არც ერთ ხელისუფლებას არ ეძლევა). შორს ვარ იმ აზრისაგან, ვამტკიცო, რომ ამ დროში ყველა კულტურულ-საგანმანათლებლო პრობლემის მოგვარება შეიძლებოდა. მაგრამ ასევე დარწმუნებული ვარ, რომ სწორი ორიენტირება, სათანადო მიმართულებით პირველი ნაბიჯების გადადგმა მაინც იყო შესაძლებელი, და რომ, სამწუხაროდ, ნაბიჯები, რომლებიც მაინც გადაიდგა, საპირისპიროდ, რეგრესისკენაა მიმართული. ჩვენი დღევნდელი მსჯელობის საგანთან დაკავშირებული სიტუაციაც დიდწილად ამ გარემოებებითაა განპირობებული.
მაგრამ ვეცდები ამ პრობლემას სხვა, ჩემი აზრით, უფრო არსებითი კუთხით შევხედო.
რას შინაარსი აქვს მტკიცებას, რომ ჰომოფობიის პრობლემა კულტურულ-საგანმანათლებლო ხასიათის პრობლემაა?
ის, რომ ადამიანები, რომელთაც ჰომოფობებს უწოდებენ, სათანადოდ არ არიან ინფორმირებულნი ჰომოსექსუალობის შესახებ. და რომ საჭიროა ამ ცოდნის გავრცელება. იმის, რომ ჰომოსექსუალობა არაა ავადმყოფობა, რომ ეს არაა არჩევანი. იმის, რომ ტრადიციები და აღზრდა (უმეტესწილად) არაფერ შუაშია, და ჰომოსექსუალობის წინააღმდეგ ყველაზე მრისხანე მებრძოლის შვილი – შეიძლება თავად აღმოჩნდეს ჰომოსექსუალი (აღარაფერს ვამბობ იმ საკმაოდ ლოგიკურ და მწყობრ თეორიაზე, რომელიც ემპირიულადაცაა დადასტურებული, რომ ჰომოსექსუალობის წინააღმდეგ ბრძოლის ინტენსივობით შეგვიძლია ლათენტური ჰომოსექსუალობის შესახებ ვივარაუდოთ). დიახ, ამ ცოდნის გავრცელება შეიძლება, მაგრამ ისინი, ვინც მოცემულ მომენტში ნეგატიურად არიან განწყობლნი, რა თქმა უნდა a priori არ მიიღებენ ამ ცოდნას, ჩათვლიან მას მსოფლიო ჰომოსექსუალური შეთქმულების ნაწილად და შესაბამისადაც იმოქმედებენ. მით უმეტეს, ეს ცოდნა არაფერს ამბობს იმის შესახებ, თუ რატომ უნდა შეიკრიბონ ჰომოსექსუალები თავისუფლად საჯარო სივრცეში, რატომ უნდა ჰქონდეთ საკუთარი არხი ან გამოცემა და ა.შ. ეს არაა სამედიცინო-ბიოლოგიური პრობლემატიკა. ეს სამოქალქო ცნობიერების საკითხებია. და აქ მივადექით მთავარ პრობლემას: პასუხი კითხვაზე, რატომ უნდა ჰქონდეთ ადამიანებს (თუნდაც ისინი ავადმყოფნი იყვნენ) საჯაროდ მშვიდობიანი შეკრების, თვითგამოხატვის და ა.შ. უფლებები, არსებითად სამოქალქო განათლების და სამოქალაქო კულტურის სფეროს ეკუთვნის. ესაა, ალბათ, უმნიშვნელოვანესი პრობლემები პოლიტიკურ-სოციალური პრობლემატიკის მთელი სპექტრიდან.
იმისათვის, რომ ადამიანებს სამოქალაქო ცნობიერება და კულტურა განუვითარდეთ, საჭიროა, რომ ადამიანის უფლებებს გაეცნონ, მიიღონ, გაითავისონ, და შესაბამისი მექანიზმები შეიმუშავონ მათ განსახორციელებლად. ეს უფლებები უნივერსალურია. არ არსებობს საკუთრივ და მხოლოდ ჰომოსექსუალთა უფლებები. იმ შემთხვევაში, თუ უფლებებს უნივერსალურ განზომილებას მოვაშორებთ, და კერძოობამდე დავიყვანთ, აბსურდულ სიტუაციას მივიღებთ. მაგ. პარტნიორის არჩევის უნივერსალური უფლების გვერდით ცალკე ადგილს დაიკავებს საკუთარი სქესის პარტნიორის არჩევის უფლება. ამ მიმართულებით თუ ვივლით, შესაძლოა მივიდეთ ‘იგივე სქესის მელოტი პარტნიორის არჩევის’ ან ‘იგივე სქესის იურისტი პარტნიორის არჩევის’ ან ‘იგივე სქესის დიდმკერდიანი პარტნიორის არჩევის’უფლებებთან. ადამიანის უფლებათა ლოგიკა უნივერსალიზაციისკენაა მიმართული, რათა, რასაკვირველია, შემდეგ ეს უნივერსალური კერძო - მელოტ, იურისტ ან დიდმკერდიან ადამიანებთან დაკავშირებულ სიტუაციებში იქნას გამოყენებული. ის, ვინც იგნორირებს უნივერსალურ განზომილებას და მის მხოლოდ კერძო ასპექტზე აკეთებს აქცენტს, არ აღიარებს ან აცნობიერებს, ზოგჯერ - გამორიცხავს კიდეც უნივერსალურ განზომილებასთან კავშირის აუცილებას – ამ სფეროში პრინციპულად გაუნათლებლად, უკულტუროდ, ანტოისოციალურად და არაპოლიტიკურად იქცევა. მაგ. არსებობს ადამიანის უფლება, თავისუფლად დაუკავშირდეს სხვა ადამიანებს, რათა შეიკრიბონ რაიმე მიზნების განსახორციელებლად, თუკი ეს სხვათა უფლებებს უსამართლოდ არ ზღუდავს - შეკრების თავისუფლება. როგორი კონფიგურაციები და დაჯგუფებებიც არ უნდა გამოდინარეობდეს ამ უფლებიდან, არ არსებობს ჰომოსექსუალების, ქალების, ცხოველთა დამცველების, ქართველების, ჩინელების, მორწმუნეების, სპორტულ გულშემატკივართა და ა.შ შეკრების კერძო უფლებები. ეს უფლებები მხოლოდ იმდენად არსებობს, რამდენადაც შეკრების უნივერსალური უფლება არსებობს.
მაგრამ ეს ერთადერთი უფლება არაა. უფლებები ბევრია, და როგორიც არ უნდა იყოს მათი ინტერპრეტაცია, საბოლოო ჯამში ფუნდამენტურ უნივერსალურ უფლებებზე დაიყვანება, როგორიცაა მაგ. ყველა ადამიანის სიცოცხლის, შრომის, განათლების, ჯანდაცვის, წამებისაგან თავისუფლების ან სასამართლოს გარეშე დატუსაღებისაგან თავისუფლების უფლება და ა.შ.
თუ ადამიანს მისი უფლებების მხოლოდ ერთ ნაწილს შევასწავლით, სხვათა იგნორირების ხარჯზე, დაგვჭირდება კრიტერიუმი, რომლითაც რაღაც უფლებებს – დავბლოკავთ, რაღაც უფლებებს კი ვიქადაგებთ. ეს კრიტერიუმი, და მის შესაბამისად მიღებული გადაწყვეტილება ყოველთვის იქნება პოლიტიკური, ან უპირველს ყოვლისა – პოლიტიკური, იგი არასდროს არ იქნება პოლიტიკურისაგან თავისუფალი. და რაც არსებითია, ეს იქნება რეგრესულად პოლიტიკური (აქ არ ვეხებით ზოგიერთ განსაკუთრებულ შემთხვევაში, მაგ. ომის დროს, ზოგიერთი უფლების შეზღუდვის საკითხს, რადგან ეს არ ხელყოფს უფლებათა კორპუსის ურღვევობის პრინციპს, ვინაიდან, იდეაში, ყველას მიერ გონივრულობის საფუძველზე ასევე ერთობლივადაა გაზიარებული). რა მისცენ და რა არა ადამიანებს – პოლიტიკური გადაწყვეტილებაა. ადამიანის უფლებები, რომლებიც ესოდენ პოპულარულ თემად იქცა ბოლო ათწლეულებში, კაცობრიობის ხანგრძლივი გამოცდილებით, მათ შორის, დიდწილად, ქრისტიანობის ეთიკითაა ზურგგამაგრებული, და უნივერსალურად ითვლება ისინი, რომლებიც ყველას მიერაა გაზიარებული – ნებაყოფლობით თუ უხალისოდ, იმ პირობებში, როდესაც საპირისპირო აგუმენტები არ არსებობს, ანუ – როდესაც არავის შეუძლია დაასაბუთოს, რომ ზოგიერთ პირს ან ინსტიტუციას უნდა მივცეთ მაგ. ადამიანთა წამების უფლება – სხვა ადამიანთა სიკეთის სახელით. ბუშის ადმინისტრაცია, იმედია, ბოლო იყო ცივილიზებულ საზოგადოებათა ისტორიაში, რომელიც პატიმართა წამების პრაქტიკას მისდევდა და დასაბუთებასაც კი ცდილობდა (ცხადია მას შემდეგ, რაც სამუდამოდ მისაჩქმალად გათვალისწინებული ფაქტები გახმაურდა). ისინი გუანტანამოს და აბუ-ღრეიბის ციხეებში ადამიანის წამების გამართლებას ცდილობდნენ იმით, რომ ან – ეს წამება საჭირო იყო სხვა ადამიანთა გადასარჩენად, ან – იმის მტკიცებით, რომ ადამიანისათვის მისი ნების წინააღმდეგ ქანცის გაწყვეტამდე აზიდვების იძულება დამამცირებელი მოპყრობისა და დაცინვის თანხლებით – სულაც არაა წამება, არამედ – უწყინარი ფიზიკური ვარჯიში.
ადამიანის უფლებები – უნივერსალურია, და ერთ მთლიანობას წარმოადგენს. ესაა პრინციპულად ურღვევი კორპუსი, და მისი არსი სწორედ ამაში მდგომარეობს. რა თქმა უნდა, მათში შეიძლება შევიდეს შესწორებები, ან სხვადასხვაგვარად ინტერპრეტირდეს, ზოგჯერ სწორად ან არასწორადაც, შეცვლილ გარემოებებში დაემატოს ახალი, როგორც მაგ. გაერომ დაამატა ამ ბოლო დროს ინტერნეტით სარებლობის უფლება ადამიანის უნივერსალურ უფლებათა სიას. მაგრამ როგორც არ უნდა მოდიფიცირდეს ეს უფლებები, რამდენი პუნქტიც არ უნდა იყოს ჩამონათვალში, მისი, როგორც კორპუსის ხასიათი უცვლელი რჩება – იგი მთლიანი და ურღვევია, და მხოლოდ მთლიანად განხორციელების შემთხვევაში გვაქვს დაცული უფლებები, მხოლოდ მისი მთლიანად აღიარების და პატივისცემის პირობებში გვქვს მაღალი სამოქალაქო განათლების და კულტურის დონე. ამ უფლებათაგან რომელიმეს იგნორირება არა მხოლოდ უკულტურობას და განათლებლობას ნიშნავს, არამედ – ძალიან მძიმე პრაქტიკულ შედებგებს შეიძლება მოასწავებდეს. მაგალითად, რას მივიღებდით, თუკი ადამიანის ფიზიკურ წამებას ავკრძალავდით, მაგრამ – ფსიქოლოგიურ წამებას დავტოვებდით, როგორც შედარებით უსაფრთხოს, ამიტომ ზოგჯერ დასაშვებს? რას მივიღებდით, თუკი ღირსეული ანაზღაურების უფლებას დავტოვებდით, მაგრამ სიცოცხლის უფლებისათვის გამონაკლისებს დავუშვებდით? ან, თუკი თვისუფალი შეკრების უფლებას დავტოვებდით, მაგრამ სიიდან ამოვიღებდით სიცოცხლისათვის უსაფრთხო სამუშაო გარემოს უფლებას? ადამიანებს ექნებოდათ უფლება თავისუფლად შეკრებილიყვნენ, მაგრამ არ ექნებოდათ ჯანმრთელობა საიმისოდ, რომ როგორმე შეკრების ადგილამდე მიეღწიათ. ამდენად, საფრთხის ქვეშ დადგებოდა არა რომელიმე კერძო პუნქტი, არამედ მთლიანად ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა იდეა, ვინაიდან ამ იდეის დანიშნულებაა – ყოველმხრივ მოემსახუროს უმთავრეს მიზანს – თავისუფალ და თანასწორ ინდივიდთა საზოგადოების, როგორც თითოეული ადამიანის თვითრეალიზაცისათვის საჭირო სივრცის შექმნას.
არა მგონია დიდი საიდუმლო გავამჟღავნო, თუ ვიტყვი, რომ დღეს საქართველოში, ყველა სფეროში ადამიანთა უფლებები ფეხქვეშაა გათელილი. ყველა თქვენგანს შეუძლია გაიხსენოს შემთხვევა, როდესაც ავადმყოფს საავადმყოფოში ხელი არ მოჰკიდეს იმის გამო, რომ ფული არ ჰქონდა (მე შორს ვარ იმისაგან, რომ ამ სიტუაციაში დავადანაშაულო უპირატესად ექიმები (თუმცა ზოგჯერ უსამართლო კანონთა დავიწყება და ჰიპოკრატეს ფიცის გახსნება ერთადერთი სწორი საქციელია) და არა სისტემა, რომელიც მათ ასეთ ქცევას აიძულებს), ყველას გვახსოვს შემთხვევები, როდესაც სამუშაო ადგილზე ადამიანური ჰიგიენური პირობების მოთხოვნით გამოსული მეტალურგები დააპატიმრეს და სამსახურიდან გაუშვეს, როდესაც ადამიანები ეკონომიკური დევნის მსხვერპლნი ხდებიან, კარგავენ რა სამსახურს ოჯახის წევრის ოპოზიციონერობის გამო, როდესაც ადამიანები საეჭვო გარემოებებში იღუპებიან ციხეებში და საზოგადოებას არ შეუძლია დამაჯრებელი ინფორმაციის მოპოვება, ყველამ იცის, რომ შრომის კოდექსი ჩვენში – მონობის ლეგალიზაციაა, ყველამ იცის როგორაა დაცული ქალთა უფლებები არა მხოლოდ ამ კოდექსით, ყველამ იცის, რომ საკვების ხარისხის კონტროლის არარსებობის პირობებში მოსახლეობის უმრავლესობა არსებითად ჯანმრთელობისთვის საზიანო პროდუქტებით იკვებება, რომ ჰაერი, რომელსაც ვსაუნთქავთ, მომწამვლელია და ა.შ. ამ პრობლემათაგან ზოგიერთი სხვებზე უფრო მწვავეა, მაგრამ ვერავინ დაასახელებს ადამიანის უფლებათა რომელიმე სფეროს, სადაც ზოგადად მძიმე ვითარება არაა.
და ამ ვითარებაში ჩემი სათქმელი მარტივია: არ შეიძლება ერთი რომელიმე უფლების პროპაგანდა - სხვათა იგნორირების ხარჯზე! რასაკვირველია, როდესაც მაგ, ქუთაისელ მეტალურგთადმი ხელისუფლების არაადამიანურ მოპყრობას ვაპროტესტებთ (სად არიან ამ დროს იდენტობის ჯგუფები?!), მხედველობაში უპირატესად გაფიცვის უფლება გვაქვს, მაგრამ ამავე დროს მას უფრო ფართო უფლებათა კონტექსტში, ადამიანის უფლებათა იდეასთან შესაბამისობით ვზომავთ. კონკრეტულ შემთხვევებში ინდივიდებისთვის ან კონკრეტული ინსტიტუციებისთვის შეიძლება ბრძოლის საგანი გახდეს კონკრეტული უფლება, მეტიც, ერთი კონკრეტული უფლება შეიძლება რომელიმე ორგანიზაციის ხანგრძლივი და სეპციფიკური ბრძოლისა და შრომის საგანი იყოს, მაგრამ არ შეიძლება მთლიანად საზოგადოება კულტურულად და განათლებულად ჩაითვალოს, თუკი იგი იღებს ერთს, და არ ზრუნავს სხვა ფუნდამნეტურ უფლებათა რეალიზაციაზე. ამდენად, განათლების და კულტურის პრობლემის არსი ამ შემთხვევაში შემდეგია: საჭიროა ადამიანის უფლებათა რეალიზაციის საზოგადოების შექმნა. ეს კი ნიშნავს – ინტერესთა მიხედვით ფრაგმენტაციაზე, სეპარატიზმზე და პარტიკულარულობაზე უარის თქმას, და საკუთარი კერძოს – უნივერსალურთან დაკავშირებას. ეს ნიშნავს, რომ აუცილებლად უნდა არსებობდნენ ჯგუფები, რომლებიც უპირატესად ამა თუ იმ უფლებაზე კონცენტრირდებიან, მაგრამ, რომ ამავე დროს, არც ერთი უფლება არ უნდა დარჩეს ყურადღების მიღმა, და რომ კერძო უფლებათათვის მებრძოლებმა – უნდა შეძლონ სხვა უფლებებთან მებრძოლებთან კოორდინირება სწორედ ადამიანის თავისუფლების მთლიანობისა და განუყოფლობის იდეის ეგიდით.
ეს ნიშნავს, რომ საჭიროა სოლიდარობა და თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ჯგუფებს შორის, მუდმივი დიალოგი, კონსენსუსისა და კომპრომისების ძიება, მექანიზმებისა და ინსტიტუციების შექმნა – მუდმივი შრომა. ჩემი აზრით, ესაა პროექტი, რომელიც როგორც ხელისუფლების, ასევე ფსევდოოპოზიციის – არსებითად, კვლავ ხელისუფლების მისწრაფებებს უნდა დაუპირისირდეს. ის ვინც მხოლოდ ერთ რომელიმე ასპექტს დაისახავს მიზნად, და სხვებს უარყოფს, არ უნდა მოელოდეს, რომ საბოლოოდ გაგებით შეხვედებიან. მას, ვინც სამოქალაქო ცნობიერების ამ დონეზე, უფლებათა უნივერსალობის დონეზე არ დგას, და მხოლოდ თავისი ვიწრო უფლებებისთვის იბრძვის, არ უნდა გაუკვირდეს, თუკი ‘გრანტიჭამიას’ ან რაიმე სხვას დაუძახებენ. სრულიად ბუნებრივი იქნება, თუკი მაგ. ლგბტ-ს შეკრების ან გამოხატვის უფლებისათვის ბრძოლას სხვა უფლებებთან მისი დაკავშირების გარეშე, მათი მხრიდან სხვა უფლებებისადმი ქმედითი სოლიდარობის გარეშე, აღიქვამენ როგორც ჰომოსექსუალობის პროპაგანდას, და ამაში დანამშავე, ‘ჰომოფობებთან’ ერთად, თავად ლგბტ საზოგადოება იქნება. მათ, ვისაც ჰომოფობებს უწოდებენ, ასევე აქვთ პრობლემები. მათი უფლებები – თუმცა სხვა – ასევე ირღვევა. მათი სოციალური უუფლებობა და უფუნქციობა, მატერიალური გაჭირვება და თუნდაც განათლების ხელმიუწვდომლობა, რეალიზაციის პირობების არარსებობა უმთავრესი მიზეზებია რაც მათ სტერეოტიპებს, ყალბ იდეოელოგიას და მსგავსებთან გაერთიანების და ‘მტრებთან ერთობლივი ბრძოლის’ სურვილს განაპირობებს. პოლიტიკური და რელიგიური ელიტები, ვისაც ძალაუფლება აქვთ, მშვენივრად სარგებლობენ ამ სიტუაციით. არაფერი არ შეუწყობს ხელს ისე ჰომოფობიის დამარცხებას, როგორც ამ ფართო კონტექსტში განხორციელებული კონკრეტული სოლიდარობის აქტები, როდესაც განსხვავებული ინტერესების ადამიანები – სხვების უფლებებისთვისაც გულწრფელად იბრძოლებენ და შედეგებსაც მიაღწევენ.
და ეს –
პოლიტიკური პროექტია. ეს ნიშნავს – ადამიანთა სამოქალაქო კულტურისა და განათლების დონის ამაღლებას უფლებათა და მოვალეობათა სრულფასოვანი ველის ფორმირების გზით. ველის, რომელიც მოიცავს არა მხოლოდ დეკლარაციებს, არამედ – მათი განხორციელებისათვის საჭირო ინსტრუმენტებს, მექანიზმებს და ინსტიტუციებსაც. ეს ნიშნავს ბრძოლას შრომის ღირსეული ანაზღაურებისათვის, ჯანსაღი საკვებისათვის, ჯანმრთელობისათვის ხელსაყრელი/არასაზიანო სამუშაო პირობებისათვის, შეკრების და გამოხატვის თავისუფლებისათვის, ინტერნეტის ქონის, ხელმისაწვდომი ჯანდაცვისა და განათლებისათვის, დასაქმების უფლებებისათვის და ა.შ.
ეს ყველაფერი აწყობს და სჭირდება საზოგადოებას. და მაშინ, როდესაც საზოგადოება და ხელისუფლება – ერთი და იგივე არაა, როცა ძალაუფლებას ფლობს არა საზოგადოება, ხალხი – არამედ კერძო ჯგუფები, კლანი ან კლასი – ადამიანების უფლებებისათვის ბრძოლა – იქცევა ხელისუფლების წინააღმდეგ ბრძოლად. ამიტომ, ადამიანის უფლებებისათვის სრულფასოვანი და მასშტაბური ბრძოლა – ყოველთვის გაბატონებული კლასის წინააღმდეგ ბრძოლაა – მანამ, სანამ ერთადერთი გაბატონებული კლასი – ადამიანთა კლასი არ გახდება. ხელისუფლების, რომელიც უფლებათა ფართო სპექტრიდან პრივილეგიებს ანიჭებს ნაწილს – ვაჭრობის და კერძო საკუთრების უფლებას (და ისიც მხოლოდ დეკლარირებულად, მხოლოდ მაშინ როცა თავად ვაჭრობენ ან ფლობენ, თორემ კარგად გვახსოვს, როგორ ექცევიან სხვათა კერძო საკუთრებას, როცა მათ უბრალოდ თავიანთთვის მოსწონთ იგი) და იგნორირებს სხვებს, მაგ. დასაქმების, ჯანდაცვის, ხელისაწვდომი განათლების და ა.შ. უფლებებს. და ეს ფასეულობები უნდა ამოძრავებდეს ჩვენ აზროვნებას და ქცევას მიუხედავად იმისა, მხოლოდ რეგულატიურია ეს იდეალი, თუ მისი ადრე თუ გვიან საბოლოო განხორციელების გულწრფელად გვჯერა.
მაგრამ ეს არაა ბრძოლა ნეგატიური მოტივაციით. დღეს საქართველოში ასეთი განათლებული და კულტურული საზოგადოებისთვის ბრძოლა - არსებული ძალაუფლების წინააღმდეგ პოზიტიური ბრძოლა –– მიმართული უნდა იყოს არა ვინმეს განადგურების, ან სახელებისა და გვარების შეცვლის, არამედ – თავისუფალ და თანასწორ ადამიანთა საზოგადოების შესაქმნელად. ესაა ახალი, უფრო ფართო, ეგალიტარული და ემანსიპატორული პოლიტიკური ლოგიკის შექმნისათვის ბრძოლა. პროგრესული ბრძოლა პოზიტიური ალტერნატივისათვის. და ვინც ამას ვერ აცნობიერებს, ვინც პოლიტიკას და სოციალურს გამორიცხავს ბრძოლის აუცილებელი განზომილებებიდან, ჩემი აზრით, გაუნათლებელი და უკულტუროა, და არცთუ მყარი საფუძველი აქვს საიმისოდ, სხვას უწოდოს უვიცი და ბნელი. მეტიც - პრაქტიკული შედეგებიდან გამომდინარე, პროგრესული პროცესების ბლოკირებით, მათი - სუროგატული ‘ჰეროიზმით’ და რომანტიკით ჩანაცვლებით, აპოლიტიკურობის პროპაგანდით, პოლიტიკისადმი ცინიზმის კულტივირებით - ეს უკულტურობა გაცილებით უარესია, ვიდრე ის, რომელსაც იგი ‘ებრძვის’. ამიტომ, ბრძოლა განათლებისა და კულტურისათვის – საკუთარ გაუნათლებლობასთან, ‘აზროვნების’ მიუტევებელ სიმარტივესთან ბრძოლით იწყება. სწორედ ესაა ბრძოლა სიბნელის, უმეცრებისა და უუფლებობის ძალაუფლების წინააღმდეგ, და სწორედ ესაა სიტყვა
პოლიტიკის რეალური მნიშვნელობა.
